‘We waarderen lager opgeleiden minder, omdat ze veel nuttiger werk doen’
Hoe komt het toch dat we werken met je handen niet waarderen? Dat werken met het hoofd veel meer status heeft en dus veel beter wordt betaald? Filosoof, theoloog en Denker des Vaderlands Paul van Tongeren heeft daar een verklaring voor. Lager opgeleiden doen veel nuttiger werk. Maar we zien de mens achter dat nuttige werk niet meer.
Waarderen van medewerkers gaat sowieso voor menig werkgever gepaard met enig ongemak en misverstand. Een mooi salaris, het kerstpakket, de vrijmibo, het is doorgaans onvoldoende om medewerkers het gevoel te geven dat ze echt gewaardeerd worden. Van Tongeren begrijpt hoe dat komt. “De enige manier om recht te doen aan waardering is communicatie. Salaris betalen is zozeer een gestolde vorm van waardering dat die niet meer leeft. Dat geldt nog sterker voor het kerstpakket. Dat is zo vanzelfsprekend dat het alleen opvalt als het niet meer komt. Dit zijn versteende resten uit de geschiedenis die niets meer met levende communicatie te maken hebben”, zegt Van Tongeren.
Instituties levend houden
Stoffelijke waardering wordt volgens hem niet meer geproefd als waardering omdat de interpretatie ervan niet levend is gehouden. “Dat betekent overigens niet dat je dat niet meer moet doen. Je moet wel degelijk adequaat betalen en regelmatig een feestje geven. Het gaat om levend houden van al die instituties. Waardering is altijd waardering voor iets specifieks. Je kunt wel zeggen dat je iemand heel erg waardeert. Maar wat waardeer je dan? Wat is de specifieke waarde? Dat moet je duidelijk maken. Bijvoorbeeld dat je het bijzonder vindt dat iemand altijd stipt en accuraat is. Dat is wellicht vanzelfsprekend, maar dat is het niet meer zodra je het uitspreekt.”
Concreet maken wat van waarde is
Het de kunst om waardering levend te houden, stelt Van Tongeren. “Dat doe je door te communiceren en door concreet te maken wat je van waarde acht. Dat kan iets kleins zijn, of iets heel bijzonders dat iemand heeft gepresteerd. Dat mag in hele gewone dingen zitten. Ik zie bijvoorbeeld op de universiteit vaak dat mensen van de schoonmaakdienst niet worden gegroet. Als je iemand niet groet, zie je die persoon eigenlijk niet meer als mens. Dan ken je iemand de waarde van mens niet toe. Groeten is een vorm van iemand waarderen als mens.”
Interview gaat verder onder de video
Videofragment Paul van Tongeren: ‘Groeten is een vorm van iemand waarderen als mens’.
De buschauffeur als nuttig onderdeel
Hoger opgeleiden hebben kennelijk doorgaans minder waardering voor laagopgeleiden. “Dat komt omdat lager opgeleiden veel nuttiger werk doen. Dat is paradoxaal, maar wel waar. Een buschauffeur doet iets heel nuttigs, die is net zo nuttig als de auto voor de deur. Het gevaar is dat we de buschauffeur zien als een nuttig instrument. Dat geldt ook voor de schoonmaker en de stratenmaker. Ze worden gereduceerd tot nuttigheid en nauwelijks gezien als mens. Mensen die de bus instappen zien de chauffeur vaak niet eens. Dat valt de chauffeur ook niet meer op, die heeft zichzelf gereduceerd tot een werktuig dat de bus bedient.”
Interview gaat verder onder de video
Videofragment: ‘Lager opgeleiden worden gereduceerd tot nuttigheid en nauwelijks gezien als mens’.
Taal is een enorm machtig middel
Als het werk daarentegen minder functioneel en minder herkenbaar is, dan zie je de persoon veel beter. Dat komt omdat je die persoon niet kunt reduceren tot een functie. Van een ambtenaar die een beleidsstuk schrijft is niet zichtbaar wat die precies doet. Dan ga je paradoxaal genoeg de persoon meer zien. Dat we de zogenaamd hogere beroepen ook hoger waarderen komt door de rol van taal bij waardering. De feitelijke dingen kunnen we zien, daar hebben we geen taal bij nodig. Als taal een grotere rol speelt, concentreert dat macht. Door taal beheersen we de werkelijkheid. Taal is een enorm machtig middel. En wel zo machtig dat mensen die niks kunnen, maar wel goed kunnen praten, de baas zijn over mensen die wel iets kunnen maar dat niet zo goed kunnen uitleggen.”
Interview gaat verder onder de video
Videofragment: ‘Door taal zijn mensen die niets kunnen de baas van mensen die wel iets kunnen’.
Respect betekent eigenlijk niets
Van Tongeren signaleert dat het met waardering dezelfde kant kan opgaan als met het begrip respect. “Respect betekent eigenlijk niets, het is een inflatieterm. De uitdrukking ‘met alle respect’ betekent in feite dat je het onzin vindt wat iemand zegt. Iemand die respect eist wil dat je afstand houdt. Respect drukt geen waardering meer uit. Om te zorgen dat waardering niet inflateert moet je het cultiveren. Je moet ervoor zorgen dat waardering gaat groeien. Dan is er meer nodig dan regelingen en salarisschalen. De mensen moeten met elkaar betekenissen van waardering gaan delen. Dat kan alleen in een cultuur waarin dit vanzelfsprekend is. Een cultuur waarin je elkaar groet, ook al ken je elkaar niet. Een cultuur waarin je met elkaar spreekt over de waarde van het werk dat iemand doet. Een cultuur waarin je aan iemand concreet kunt aangeven wat je precies waardeert. Dat vereist een omgeving die dat mogelijk maakt, bijvoorbeeld doordat er tijd voor is.”
Over de Denker des Vaderlands
De eretitel Denker des Vaderlands is een initiatief om media te verrijken met een filosofisch zwaargewicht die actuele ontwikkelingen in een breder perspectief kan plaatsen. De titel wordt verleend door Filosofie Magazine, dagblad Trouw en de Stichting Maand van de Filosofie. De benoeming vindt plaats in het voorjaar en blijft twee jaar van kracht. De huidige Denker des Vaderlands Paul van Tongeren is voorafgegaan door achtereenvolgens Hans Achterhuis, René Gude, Marli Huijer, René ten Bos en Daan Roovers.